TÜRKİYE’DE YENİ HAVAALANLARI YA DA MİMARLAR NE KADAR UÇAR?
Sabiha Gökçen Havalimanı Yeni Dış Hatlar Terminal Binası, İlave Apron ve Katlı Otoparkı
Doğan Tekeli
Genel Yerleşim: Şartnamede istenen 18 köprülü terminalin verilen arsaya sığdırılabilmesi ancak ana yapının geriye doğru çekilmesi ve hava tarafında da apronun geniş ölçüde büyütülmesini gerektirmekte idi. Yarışmanın soru-cevap aşamasında köprü sayısının 14’e düşürülmesinin ve apronun doğuya doğru büyütülebileceğinin bildirilmesi daha rasyonel ve ekonomik bir çözüme olanak vermiş ve sunulmakta olan çözüm ortaya çıkmıştır. Bu çözümün, daha önce etüt edilen ve ancak kuzeye doğru genişletilen bir apronla elde edilebilen 16-18 köprülü bir tasarıma göre aşağıda sayılan avantajları olduğu düşünülmektedir.
Bunlar kısaca: İnşa edilecek apron alanının küçülmesi, "gate"lere yolcu ulaşımının kısalması, toplam yapı alanında ekonomi, park eden tüm uçakların mevcut uçuş kontrol kulesinden görülebilmesi, arsanın kara tarafında geniş bir yeşil alan bırakılması, tevsiden önce de bitmiş bir form ortaya koyabilmesi, mevcut havaalanı yapıları İle bütünleşebilmesi, yukarıda sıralanan üstünlüklerine karşın tüm alanda park edecek uçak sayısında azalma olmaması şeklinde özetlenebilir. Haziran 2006’da HEAŞ (Havaalanı işletme ve Havacılık Endüstrileri AŞ) ve Savunma Sanayi Müsteşarlığı, Sabiha Gökçen Havaalanı’nda yap-işlet-devret modeli çerçevesinde yaptırılacak 10 milyon yolcu kapasiteli "havaalanı yeni dış hatlar terminal binası, ilave apron, katlı otopark ve mütemmimleri işi" için daha evvel havaalanı terminali projesi yarışması kazanmış mimarlardan avan proje sipariş etmiştir. Davetli dört mimari grup arasında yapılan değerlendirmede Tekeli- Sisa Mimarlık Ortaklığı tarafından hazırlanan aşağıda künyesi bulunan proje uygulanma amacı ile seçilmiştir.
Park edebilecek uçak sayısı: Yeni terminalin inşası ve apronun doğu yönünde yaklaşık 200 m uzatılması halinde alanda (kargo ve askeri alandaki 11 uçak hariç olmak üzere) 45 uçak, yapının ve apronun kuzeye doğru tevsi edilmesi halinde ise 53 uçaklık park kapasitesine ulaşılmaktadır. Genişletme olanakları: Sunulan projede yapı, işletmeye zarar vermeden kuzey yönüne inşa edilecek bir iskele bloğu ile 4 köprü ve uzak uçak salonları ile 8 yeni bekleme salonu daha kazanacak ve kapasite %40 oranında arttırılabilecektir. Projenin kara tarafı büyüklüğünün bu artan kapasiteye de hizmet verebileceği düşünülmektedir. Bununla beraber, kara tarafı yapısının da doğu yönünde 64 m. uzatılabilmesi; bir başka deyişle toplam yapı alanının yaklaşık 20.000 m2 büyütülmesi için yeterli alan bırakılmıştır.
Ulaşım: Yeni terminalin giden yolcu kotuna çevre yolundan kolay ulaşımın sağlanması için mevcut terminale giden yolun üzerinde bir viyadük tasarlanmıştır. Gelen yolcu katına ise zemin kotunda dairesel bir kavşak düzenlenmiştir. Eski terminalden yeni terminale geliş için direkt bir ara bağlantı yolu tasarlanmıştır. Gelen ve giden yolcu katlarına gelen araçların, yolcu bıraktıktan sonra otoparka gidişleri, otoparktan gelişleri ile vale park sistemi için kapılarla otopark arasındaki ulaşım için de gerekli önlemler alınmıştır.
Eski ve yeni terminaller arasında içten kapalı geçiş: Yeni terminalin kara tarafından mevcut terminalin kara tarafına bir kapalı üst geçiş sağlanması için en uygun ve en kısa yol araştırılmış ve mevcut yapıları rahatsız etmeyen bir çözüm aranmıştır. Araziye göre yaklaşık 6m yükseklikten geçen söz konusu geçiş, 4.5 m genişliği ile yürüyen bantların yerleştirilmesine de olanak verecektir, iç hatlardan gelerek bağlantı köprüsünü kullanacak yolcuların iç hatlar terminaline girerken x-ray’dan ve güvenlik kontrolünden geçtikleri kabul edilmektedir. Bu geçidin bir bölümünün altına, tesisat merkezinden tesisat ve elektrik hatlarını taşıyan kanal güzergâhı yerleşmektedir.
Metro bağlantısı: Şartname ekleri arasında verilen 3A numaralı alternatifteki metro güzergahı aynen benimsenmiş, ancak istasyonun halen inşa edilmekte olan otoparkın altında uygun bir kotta inşa edilmesi düşünülmüştür. Bu takdirde, mevcut terminale 50 m; yeni terminale 100 m boyunda alt geçitlerden sonra, zeminde inşa edilecek metro giriş çıkışları vasıtasıyla en kısa yoldan ulaşım sağlanmış olacaktır.
Yeni terminalin kısmen iç hatlar için kullanılması: Yapının yaklaşık %30 kapasitesinin iç hatlar için kullanılabilmesi, strüktürü etkilemeden yerleştirebilecek basit sökülebilir ayırıcı panolarla mümkün olabilmektedir. Uzun vadede, bu gereksinim devamlı hale gelirse, söz konusu ayırıcı panoların daha ciddi yapı elemanları olarak tasarlanması da mümkündür.
Kara tarafı yolcu gidiş (check-in) holü: Kara tarafı yolcu gidiş holüne 12 adet X Ray cihazının bulunduğu 2 büyük holden geçilerek 4 noktadan girilmektedir. Check-in holünde, check-in desklerinin düzeni önem kazanmaktadır. Check-in holü için programda verilen 7000 m2 alan içinde ada sistemine göre bir düzenleme yapıldığında, karşılıklı adalar arasında kalan uzaklık, yoğun yolcu trafiği yaşanması durumunda yetersiz kalabilecektir. Buna karşılık, çağdaş pek çok havaalanında uygulanan lineer sistem, sağladığı bölünmeyen, ferah mekan etkisi, yolcu tarafından kolay kavranıp, kolay bulunabilir olması ve kalabalık yolcu trafiğinde uzun kuyruklara olanak vermesi gibi nedenlerden dolayı bu proje koşullarında daha yararlı görülmüştür. Söz konusu sistemin diğer bir avantajı da, check-in deskleri ile yakın ilişkide olması istenen büroların, en yakın yerlerde yerleştirilebilmesi olmuştur.
Check-in holünden iki bölümde düzenlenmiş pasaport hollerine geçilmektedir.
Diğer yandan, serbest orta mekan, ortada kara tarafında düzenlenen bilet satış acentelerine, banka vb. servislere, doğu ve batıdaki uçlarda, dış mekana açık büyük kafelere, asma kattaki lokantalara ulaşımı kolaylaştırmaktadır.
"Gate"ler: Hava tarafında 14 adet köprülü "gate", iskele bloğunda düz bir çizgi oluşturacak biçimde konuşlandırılmıştır. Plan, ikinci güvenlik kontrolünün, pasaport ve duty-free bölümünden iskele bloğuna geçerken toplu bir şekilde yapılmasına olanak verdiği halde, her "gate"in önünde ayrı ayrı yapılmasını sağlayacak şekilde düzenlenmiştir. Güvenlik birimlerinin bu düzenlemeyi tercih ettikleri düşünülmektedir. Ayrıca, her "gate" içinde kadın, erkek ve özürlü tuvaletleri yerleştirilmiştir.
Uzak uçaklar için istenen toplam 1250 m2’lik "gate" alanı 4 adet "gate" olarak yorumlanmış ve doğrudan apron kotuna yerleştirilmiştir, iskele bloğundan yürüyen merdiven ve asansörlerle bu "gate"lere ulaşım kolaylıkla sağlanmaktadır.
Günümüzde hava alanları adeta birer alışveriş merkezi niteliğindedirler. Bu nedenle sunulan projede istenen tüm ticari mekânların, kafe ve lokantaların akıcı yaya trafiği üzerinde olmalarına, çekici mekânlar oluşturmalarına ve servis olanaklarının bulunmasına özen gösterilmiştir. Duty free holündeki dükkânlara ek olarak iskele bloğunda "gate"ler arasında da son dakika alışverişleri için alanlar düzenlenmiştir. Ayrıca, "gate"ler arasında iki adet aprona hâkim, öne çıkmış son derece cazip kafe yerleştirilmiştir.
Gelen yolcu sirkülasyonı-bagaj alma holü, karşılayıcılar: Uzakta park etmiş uçaklardan gelecek yolcular için apron kotunda rahat, geniş bir hol düzenlenmiştir. Buraya gelen yolcular yürüyen merdiven ya da asansörle bir kat çıkarak gelen yolcu koridoruna ve pasaport holüne ulaşmaktadırlar. Terminale yanaşan uçakların yolcuları da köprülerden doğruca gelen yolcu koridoruna ve pasaport holüne ulaşmaktadırlar. Gelen yolcu koridoru ve pasaport holü için hava tarafındaki köprü düzenlemeleri ve köprü boyları nedeniyle oldukça kısıtlı bir tavan yüksekliği iJe yetinmek zorunda kalınmaktadır. Buna karşılık, gelen yolcu koridorunun boydan boya ışıklı olması bu koridoru sıkıcı olmaktan kurtaracaktır.
Pasaport holü, istenen 30 pasaport bankosunu tek düzlemde yerleştirecek genişlik ve rahatlıkta düzenlenmiştir, Pasaport kontrolünden geçen yolcular, az eğimli bir rampadan inerek daha yüksek tavanlı bagaj alma holüne geçeceklerdir. Bagajlar bir kat aşağıdaki bagaj ayrım holünden konveyörler aracılığıyla bagaj holüne ulaşmaktadır. Bagaj alma holünün boyutları gerekirse bu holdeki konveyörlerin boylarının uzatılmasına olanak vermektedir.
Personel ve mal sirkülasyonu: Yeni terminalde personel girişleri için gelen ve giden yolcu hollerindeki girişlerde ayrı cihazlar tahsis edilebileceği gibi, bodrum katta düzenlenen ana servis yolu üzerinde de güvenlik kontrollü girişler tertiplenmiştir. Gümrüklü ve gümrüksüz alana gelecek her türlü mal girişi, bu ana servis yolu üzerindeki çeşitli kontrollü girişlerden alınarak, depolara ya da kullanılacakları yerlerdeki servis koridorlarına ulaştırılmaktadır.
Bagaj ayırma holü ve bagaj sirkülasyonu: Check-in bankoları arkasındaki 8 konveyör 4 çift halinde zemin kat döşemesinden geçmekte ve 2 kat aşağıdaki bagaj ayırma holüne gelmektedir. Burada 2 grup otomatik bagaj arama ve tarayan cihazlardan geçerek uçaklara gönderilmektedir. Bagaj ayırma holü, apron kotundan yaklaşık 4m. aşağıda olup iki noktada, geliş ve gidiş yönünde çalışan geniş rampalar aracılığıyla aprona bağlanmaktadır. Konferans merkezi-idari bürolar- terminal idaresi: Yeni terminalin 400 m2’lik ana konferans salonu, sahne arkasında bir hazırlık odası ve wc grubu ile 3 adet daha küçük toplantı odaları ile desteklenmiş ve hepsi geniş bir fuaye alanı çevresinde yer almıştır. Konferans salonu gelen yolcu karındadır. Kara tarafında karşılayıcılar holünden olduğu gibi gelen yolcu koridorundan bir geçiş vasıtasıyla VIP salonuna bağlanabilmektedir.
Havaalanı oteli: Havaalanı oteli, yeni terminalin batı yönündeki serbest araziye konuşlandırılmış; böylece kara tarafı otelinin dışarıdan, hatta mevcut terminalden kullanılmasına olanak sağlamıştır. Hava tarafı oteli ise gelen yolcu koridoruna aynı katta düzenlenen bir giriş holü vasıtasıyla bağlanmaktadır. Servis bölümleri ortak olan 60 odalı otelin hava ve kara tarafı odaları, kafeteryaları birbirlerinden bağımsız olarak çalışmaktadır. Havaalanı otelinin ana binaya bağlı, ancak serbest bir araziye yerleştirmesi, tüm yatak odalarının dışa açık ve doğal ışık alır nitelikte olmasını sağlamıştır.
Otopark: 4020 otomobil kapasiteli otopark, şartnamede istenildiği gibi terminal gelen yolcu katının altındaki kotlarda iki katlı olarak düzenlenmiştir. Otoparka kentten, mevcut terminal yönünden kolayca ulaşılabildiği gibi gelen ve giden yolcu katlarından da ulaşılabilmektedir. Gelen yolcu katındaki açık otopark için de rahat giriş çıkışlar ve para ödeme alanları düşünülmüştür. Açık otoparkta 550 otomobil ve 74 otobüs için park alanı vardır. Açık ve kapalı otoparkların ihtiyaç olduğunda doğu yönüne istenildiği kadar büyütülmesi mümkün olacaktır....
Mimari Yaklaşım: Yeni terminalin Sabiha Gökçen havaalanında mevcut yapılarla uyum sağlaması, mimari ve inşai bakımdan abartılı olmayan, Türkiye’nin ekonomik ve teknolojik olanaklarını zorlamayacak, gerçekçi, görece ekonomik ve hızlı inşaa edilebilecek bir yapı olması, ancak yukarıdaki nitelikleri yanında, ileri teknoloji ürünü, steril ve her iklim ve ülkede bulunabilecek, mekanik bir yapıdan çok, ülkeye ve insana sıcak gelebilecek, kendine özgü, akılda kalacak bir mimari kimlik taşıması amaçlanmıştır. Bu düşüncelerle, mevcut terminalin tonoz biçimindeki çatı örtüsü, daha küçük ölçekte ve daha sade bir strüktürle tasarlanmış, sinuzoidal biçimi ile bir bakıma yeniden yorumlanmıştır.
Söz konusu örtü, kara tarafında giden yolcu platformunun üstünü tamamen örterek, yapının uzaktan algılanışında derin gölgesiyle yapının kimliğini vurgulamaktır.
Tasarım: Doğan Tekeli, Dilgün Saklar, Mehmet Emin Çakırkaya, Nedim Sisa Yarışma Projesi Yardımcı Mimarlar; Ayşegül Demetoğlu, Nomi Elhadef, Özgü Güleryüz, Ayşe Nasır, Sena Özeren, Belkıs Somer, Gizem Ünek Statik Proje Raporu: Mustafa Adnan Öğüt (Emir İnşaat) Mekanik Tesisat Projesi Raporu: Hasan Özojjul (Dinamik Proje) Elektroteknik Tesisat Projesi Raporu: Bülent Cedetaş, Tülay Kanıt (Cedetaş Mühendislik) 3d İlüstrasyon: Tanju Özelgin, Ertan Binme (Parlak Kırmızı), Varjan Yurtgülü (Min Tasarım) Maket: Varjan Yurtgülü (Min Tasarım)
Mimarlık Dergisi